Mi Polin Mezuzah Center - butikowe muzeum śladów po żydowskich mezuzach

„Poszukiwania śladów po mezuzach zaczęliśmy 12 lat temu wspólnie z Heleną Czernek, znaną szerszej publiczności jako autorka projektu papierowego żonkila rozdawanego podczas obchodów powstania w getcie warszawskim. Impulsem był pobyt Heleny w Krakowie, gdzie zobaczyła ślad po mezuzie. Zadzwoniła z pytaniem, co możemy zrobić, żeby ocalić te ślady od zapomnienia. To zmieniło kolejne lata naszego życia” – opowiadał PAP współtwórca muzeum Aleksander Prugar.

Mezuza to niewielki zwój pergaminu z zapisanymi fragmentami Tory, zamknięty w wykonanym z drewna, metalu lub szkła, zdobionym pojemniku. Umieszcza się go na futrynie drzwi żydowskich domów i mieszkań. Według tradycji osoba wchodząca do budynku powinna dotknąć mezuzy ręką. Zdarza się, że ta dłoń jest wcześniej lub później całowana.

W wyniku prowadzonych prac twórcom muzeum udało się do tej pory zgromadzić 205 śladów po mezuzach. „To element polsko-żydowskiego dziedzictwa. Ślady te znikają z przestrzeni publicznej z powodu remontów lub modernizacji budynków, w których się znajdują” – relacjonował Prugar.

„Ślady po mezuzach pozwalają spojrzeć na polsko-żydowską historię tego miejsca sprzed 1939 roku. Jeden ślad opowiada historię jednej osoby lub – w wielu przypadkach – jednej rodziny. To bardziej intymne świadectwo przeszłości niż cmentarze i synagogi” – wyjaśnił.

Jak zaznaczył, ich pracy towarzyszą poszukiwania historyczno-genealogiczne: „Chcemy poznać ludzi, którzy kiedyś żyli za tymi drzwiami ze śladem po mezuzie”. „Przywołujemy tych, których historia nie zapamiętała, którzy prowadzili zwykłe życie w tysiącach domów i kamienic znajdujących się na całym terenie przedwojennej Polski” – podkreślił Prugar.

Niedawno jedna z rozmówczyń podzieliła się z nimi relacją swojej mamy. "Dzięki temu wiemy, jak te ślady powstawały. Wspominała, że Niemcy chodzili z bagnetami i wyrąbywali oraz wydłubywali mezuzy z framug – stąd te wgłębienia. Żydzi, którzy byli nagle zmuszani do opuszczenia miejsca zamieszkania, nie mieli możliwości zabrania mezuz. Było to niezgodne z tradycją żydowską” – powiedział.

„Te artefakty historyczne, głównie w postaci futryn ze śladami po mezuzach, otrzymywaliśmy przez lata jako dary od osób, które wierzyły w wartość ich świadectwa” – zauważył Prugar.

W ubiegłym roku wspólnie z Heleną Czernek w kamienicy przy ul. Złotej 62 w Warszawie otworzył niewielkie, butikowe muzeum Mi Polin Mezuzah Center. „Po 12 latach poszukiwań uznaliśmy, że zasób informacji i archiwum śladów po mezuzach jest na tyle bogaty, że możemy podzielić się nim publicznie. Nasze muzeum mieści się w symbolicznym miejscu, tuż obok ostatniego fragmentu muru warszawskiego getta” – zaakcentował.

W zbiorach znajduje się pochodząca z terenu II Rzeczypospolitej kolekcja futryn ze śladami po mezuzach i kolekcja zwojów w nich umieszczanych, jak podkreśla Prugar – największa w Polsce dostępna dla publiczności. „Można je oglądać, dotykać ich religijnej i historycznej materii. Posiadamy najmniejszy tego typu zwój w Polsce, niemalże napisany pod mikroskopem, oraz oryginalne pojemniki, które dawniej służyły jako mezuzy. Eksponaty te otrzymaliśmy w darze lub zakupiliśmy” – opowiadał.

Artefakty pochodzą z terenu przedwojennej Polski. Jednym z głównych obiektów w muzeum jest mapa II RP, na której zaznaczono żółtą szpilką każdy odnaleziony ślad po mezuzie. „Zapraszamy zwiedzających do wysłuchania historii tych eksponatów, poznania świata, który już nie istnieje. Jak stwierdził jeden z gości, każdy ślad po mezuzie jest cząstką szeroko pojętego przedwojennego polsko-żydowskiego DNA” – zauważył Prugar.

Jak dodał, muzeum gości ludzi z różnych zakątków świata, w większości pochodzenia polsko-żydowskiego. „Przyjeżdżają tutaj z ogromną ciekawością i – w wielu przypadkach – z wielką czułością oraz otwartością odnoszą się do naszego kraju. Współpracujemy z zagranicznymi biurami podróży, organizujemy eventy, przeprowadzamy działalność artystyczno-edukacyjną w postaci autorskich warsztatów, poprzez które uczymy o historii w formie designu” – relacjonował.

Odnosząc się do planów muzeum, wskazał rozszerzenie działalności edukacyjnej związanej ze śladami po mezuzach. „Planujemy więcej wykładów, spotkań autorskich oraz warsztatów edukacyjnych. Naszym priorytetem jest wznowienie poszukiwań śladów po mezuzach. W przyszłości chcielibyśmy mieć większą siedzibę, ponieważ potrzebujemy więcej miejsca na eksponaty i dla odwiedzających” – mówił.

Zapowiedział, że pod koniec roku muzeum chce także opublikować wydawnictwo edukacyjne poświęcone mezuzom i śladom po nich.

Anna Kondek-Dyoniziak (PAP)